Literatura każdej epoki kształtuje pewne wzorce osobowe, przedstawia bohaterów, którzy reprezentują pewne określone poglądy, sposób myślenia i zachowania. Wielu poetów i pisarzy polskich, obok dokonywania sądu nad własną ojczyzną, w swoich utworach przedstawiało rożne warstwy społeczne, mające bezpośredni lub pośredni wpływ na losy państwa.

Po rewolucji przemysłowej, a zwłaszcza po powstaniu styczniowym zaczęła w Polsce wzrastać liczba mieszkańców miast oraz rola mieszczaństwa i inteligencji w społeczeństwie. Dlatego też powstawało coraz więcej utworów prezentujących styl życia i postawy inteligencji. Coraz częściej bohaterami utworów stawali się właśnie inteligenci, którzy mieli coraz większy wpływ na otaczającą ich rzeczywistość. Często to właśnie oni byli idealistami pragnącymi zmieniać świat, nie zawsze jednak byli w stanie wziąć na siebie odpowiedzialność za kształtowanie pozytywnych postaw społecznych. W swojej prezentacji przedstawię literackie kreacje inteligentów, którzy w odmienny sposób postrzegali swoje miejsce w społeczeństwie.

Wśród radykalnej inteligencji na przełomie wieków XIX i XX powstała idea inteligenckiego prometeizmu. Zaproponowano postać działacza – społecznika, który odrzucał dostatek, ciepło rodzinnego domu w imię obowiązku i służby społecznej. Losy Stefana Żeromskiego, tak typowe dla inteligencji końca XIX wieku i początków XX, pełne bolesnych doświadczeń i gorzkich rozczarowań oraz trudów poniesionych w walce o byt, zostały w dużym stopniu odzwierciedlone w twórczości literackiej.

Kreując swoich bohaterów – inteligentów, przedstawiał ich jako idealistów zatroskanych o losy ojczyzny. Niejednokrotnie poświęcali oni własne szczęście, a nawet życie dla celów wyższych – dla ratowania kraju i szczęścia narodu. W swej twórczości Żeromski podejmuje tematy trudne i niepopularne, dlatego zyskał miano „sumienia narodu”. Do jego twórczości należy nowela z 1895 roku pod tytułem „Siłaczka” opowiadająca historię lekarza Pawła Obareckiego i nauczycielki Stanisławy Bozowskiej.

Akcja utworu została umiejscowiona w małej miejscowości w Obrzydłówku położonym w zaborze rosyjskim i toczy się w drugiej połowie XIX wieku. Pawłowi Obereckiemu w momencie przybycia do miasteczka zaraz po ukończeniu medycznych studiów aktywność życiową wyznaczały zasady i hasła pozytywistyczne, gotów był bezinteresownie szczerzyć zasady higieny wśród najbiedniejszych.

Wykazywał się wytrwałością i cierpliwością kiedy walczył z nieuczciwym aptekarzem. Starał się tłumaczyć ludziom, że postępują źle i ze szkodą dla siebie. Starał się być wierny swoim ideałom i wiedzy zdobytej podczas studiów, mimo wybijanych szyb i rozpowszechnionych oszczerstw przez przeciwników. Po upływie roku energia uszła z doktora i stał się „dziedzictwem robaków”. Cechowała go apatia, zniechęcenie, wstręt do aktywności. Był szczególnie wrażliwy na pogodową aurę. Gdy nadchodziła jesień bardzo cierpiał i dopadał go melancholijny stan.

Rozczarowany rozbieżnościami między rzeczywistością a wyobrażeniami porzucił idee i marzenia, a to uwypukliło słabość jego charakteru i bezsilność wobec losu. Uległ naciskowi masy i stał się bezduszną jednostką. Zmienił się w egoistę i konformistę, wciąż odczuwał znużenie i niechęć do wysiłku i pracy. Jednak jego myślenie odwrócił moment rozpoznania w swojej pacjentce dawnej miłości – Stanisławy Bozowskiej, która dla niesienia pomocy innym poświęciła własne życie i do końca był wierna swoim przekonaniom i szlachetnym poglądom.

Wiadomo, że Stasia opuściła rodzinne miasto i wyjechała na wieś, by realizować w praktyce hasła pracy u podstaw. Była bardzo pracowita, uczyła wiejskie dzieci i miała czas na pisanie podręcznika. Pełna energii i wiary w to co robiła zrezygnowała z założenia rodziny i z szansy na prywatne szczęście, oferując swoje życie społeczeństwu. Skromna i pokorna altruistka do momentu śmierci była wierna swoim ideałom. Pracowała nawet społecznie nad stworzeniem podręcznika do fizyki dla wiejskich dzieci. Wydawać by się mogło, że zawarte w zakończeniu noweli przekonanie, że doktor Oberecki powrócił do dawnych ideałów będzie powrotem do niesienia pomocy ludziom, jednak przebudzenie bohatera było tylko chwilowe.

Po pewnym czasie Paweł wrócił do życia w środowisku prowincjonalnego miasteczka. Pozostał egoistą i nawet śmierć Stasi nie zmieniła jego postawy na życie. Nie miał w sobie tyle siły i motywacji by oprzeć się wpływowi zbiorowości na własne życie.